Enflasyondaki yükseliş, sabit gelirli kısmın sorunu olmaya devam ediyor.
Maaşlı çalışanlar ve emeklilere yapılacak artırımlarda, en büyük kesim olarak görülen ve yönetilebilen bir alan olarak taban ücretliler öne çıkıyor.
Türkiye’de ortalama fiyatı belirleyen minimum fiyat ve kalabalık bir kitle haline gelen minimum ücretliler 2024’ün son çeyreğinde hızlanan tartışmaları yakından takip ediyor.
IMF’DEN TABAN FİYAT
IMF’nin Türkiye değerlendirmesinde yer alan taban fiyat artırımı, yabancı kurumların da İstanbul ziyaretleri sonrasında müşahedesiyle birebir doğrultuda yüzde 25 düzeyinde olurken, son yıllardaki üzere yüksek bir oran olmaması önerisi dikkat çekmişti.
MERKEZ BANKASI BAŞKANI ABD’DE AÇIKLADI
TCMB Lideri Fatih Karahan’ın ABD’de yaptığı sunumda, tavsiye ve öngörü niteliğinde açıkladığı oran da IMF’ye paralel oldu.
EKONOMİSTLER NE DEDİ?
Asgari fiyatta öne çıkan artırım oranı netleşirken, yıl ortasında da artış yapılmayan maaşların akabinde enflasyon karşısında alım gücü eriyen çalışanlar için ekonomistlerin hesaplamaları ve iddiaları ne diyor?
“YANLIŞIN BEDELİNİ NEDEN İNSANLAR ÇEKSİN?”
İTÜ İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, toplumsal medyadan yaptığı paylaşımda “Asgari fiyatla ilgili tartışmalar biraz erken başladı. Lakin boşuna değil. Ülkemizdeki paracılar ve IMF fiyat artışlarını sınırlamayı öneriyor. Benden tavsiye (haddim olmayarak!). Bunu düşünmeyin. Öncelikle uygulanan siyaset yanlış. Bu yanlışın bedelini neden beşerler çeksin ki?” tabirlerini kullandı.
“ORTA NOKTADA BİR YERDE GERÇEKLEŞECEĞİNİ SANIYORUM”
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Batı, paylaşımında minimum fiyat artırımına ait şu değerlendirmeyi yaptı:
“Asgari fiyat artışı hakkında sesli düşündüm 2022’den beridir minimum fiyata kadar olan fiyatlar gelir ve damga vergisinden istisna edilmektedir. Cevdet Yılmaz birçok yerde “asgari fiyat istisnasından ötürü 2024 yılında 590 milyar lira vergi almadık” dedi. Yani taban fiyata kadar olan istisnadan ötürü 590 milyar lira vergi harcaması bulunmaktadır.
2025 yılı Bütçe Kanun Teklifi ekine nazaran gelir vergisi istisna/muaf olan madde/bent sayısı 66 adettir. Bu sayı 2024 yılında 64 adet idi. GVK m.17 ile GVK m.22/4 de bu yılki vergi harcama listesine eklendi.
2024 yılı gelir vergisi vergi harcama meblağı 1 trilyon 6 milyar lira; 2025 yılında hedeflenen ise 1 trilyon 418 milyar liradır. Yani artış oranı yaklaşık yüzde 40 kadardır.
Bu nedenle 2025 yılı vergi harcama listesinin 2024’e göre genişletildiği de göz önüne alındığında ve öteki istisna/muafiyet kalemlerin de emsal oranda artırıldığı varsayımı altında taban fiyatın azamî yüzde 40’a yakın bir oranda artması kelam konusu olabilir.
Ancak OVP maksadı ve yaratılmaya çalışılan yüzde 25 artış algısı ile birlikte değerlendirildiğinde artışın yüzde 25 ila yüzde 40 aralığında gerçekleşeceği görülüyor.
En nihayetinde, Ekim ve Kasım enflasyon bilgileri ve kamuoyu baskısıyla birlikte değerlendirdiğimde taban fiyat artışının orta noktada bir yerlerde yani yüzde 33-35 bandında gerçekleşeceğini sanıyorum.
İlerleyen günlerde öbür parametrelere bağlı olarak fikrim değişebilir elbette.”
“VATANDAŞIN HARCAMALARI İKİ KAT YÜKSEK”
Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Şişman, “Vatandaşın konut, su, güç eğitim vb. temel harcamalarında fiyat artışı TÜİK enflasyonundan iki kat yüksek (yüzde 90lar), fakat TCMB başkanı dışarıya yüzde 25 taban fiyat artışı vaadi veriyor. Bu vaatler halka ayıp olmuyor mu? Buna hakkı da yetkisi de yok!” açıklamasını yaptı.
“BUNLARI BOĞUNCA MI DÜŞECEK ENFLASYON?”
Ekonomist Arda Tunca, katıldığı yayın sonrasında yaptığı paylaşımında, minimum fiyat artışına yönelik, “IMF’nin taban fiyat baskılama önerisi yanlıştır. Sayılarla anlattım. Enflasyonun talep cephesinde en üstte yer alan yüzde 20’lik gelir kümesi var. Gelirden aldıkları hisse yüzde 48.7. Kalan yüzde 80 ise gelirin yüzde 51.3’ünü bölüşüyor. Talep, hizmet kaynaklı. Hizmet enflasyonu ise yüzde 72.92. Hizmetin içinde, kira, lokanta/otel, ulaştırma var. Kira artışındaki sebep, yüzde 25’lik artış sınırlaması sonrası patlama. Lokanta/otele minimum fiyatla geçinen en alttaki yüzde 6.1’lik gelir kümesi mu gidiyor? yüzde 6.1’in harcamasında ulaştırma hissesi yüzde 8.8, en üstteki yüzde 20’de ise yüzde 28.3. Kira artışlarının yarattığı algıyla hanehalkı 12 ay sonrası için yüzde 71.6 enflasyon bekliyor. Sorumlusu taban fiyat mi, yanlış iktisat siyasetleri mı? TR’de gelirin birinci 3 kalemi: konut/kiraya, ulaştırma, besin ve alkolsüz içecekler. Buraları boğunca mı düşecek enflasyon?” dedi.
“’ETİK OLMAK’ ÇİN TEKNİK GÖRÜŞÜMÜ PAYLAŞIYORUM”
TEPAV Makroekonomi Çalışmaları Program Yöneticisi Dr. Ali Çufadar, paylaşımında reaksiyon çekeceğini bildiğini lakin hesaplamaların gösterdiklerini belirtti.
Çufadar, “Asgari Ücret-Reel Kur-İşsizlik… Teknik görüşüm net. Minimum fiyat artışı optimal-azami %25 olmalı. Fazlası olursa; %20 altı enflasyon için TL varsayılandan da daha fazla gerçek kıymet kazanmak zorunda. İşsizlik daha da artar. Sıkıntı; %20 altı enflasyon istiyor muyuz? Tabi reaksiyon çekeceğimi biliyorum lakin “etik olmak” için teknik görüşümü paylaşmak durumundayım. Tek ön-şart: Hükumet de %20 altı enflasyonu garanti edecek… Fazlası artırımda; enflasyon öngörülerimi değiştiririm…” sözlerini kullandı.
“FAKİRLEŞMEYE DEVAM EDECEĞİZ ÜZERE GÖRÜNÜYOR”
Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisat Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yakup Küçükkale, yüzde 25 artırım oranı için şu sözleri kullandı:
“Ara artırım da verilecekse şayet o vakit dediği hakikat. Lakin orta artırım yoksa geçiniz o işleri… 2025’te de yoksullaşmaya devam edeceğiz üzere görünüyor.” dedi.
“FATURAYI MİNİMUM FİYATLI Mİ ÇEKSİN?”
Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aziz Çelik, TCMB Lideri Fatih Karahan’ın ABD yaptığı minimum fiyat açıklamasına yönelik paylaşımında, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Asgari fiyat saptamak Merkez Bankası Liderin işi değil! Minimum Fiyat Tespit Komitesinde Merkez Bankasının temsilcisi bile yok! Merkez Bankasının taban fiyatla ilgili hiçbir yetkisi yok. Merkez Bankası Liderinin taban fiyata sürate vermesi saçma bir tavır. Misyonu değil, haddi değil! Yıl sonu için yüzde 44’ün üzerinde enflasyon beklentisi araştırması yayımlayıp minimum fiyata yüzde 25 artırım uygun demek abesle iştigaldir! Ne yani, enflasyonun faturasını minimum ücretliler mi çeksin!”